Uber’in Nasıl Bu Kadar Kötü Duruma Düştüğünün Kısa Hikayesi
Travis Kalanick, kurucu ortağı olduğu Uber’deki CEO’luk görevinden geçtiğimiz hafta (21 Haziran 2017) istifa etti. Bu istifa, Kalanick’in işyerindeki aylardır süregelen kötü çalışma ortamından, acımasız iş stratejilerinden ve bazen de toplumun gözünde küçük düşmekten kaynaklanıyor.
2009’da kurulan ve özellikle 5 yıl içinde büyük değer kazanan, geçtiğimiz sene bir Arap sermaye grubundan, tarihte bir seferde en büyük yatırımı alan Uber’in düştüğü zor durum, pek çok girişimci ve yatırımcı için dikkatle incelenmesi gereken bir vaka olarak kayıtlara geçecek.
Kalanick’in yerini kimin alacağı belli değil ancak yerine gelecek kişinin düzeltmesi gereken birçok yanlış ve hata var. 69 milyar dolarlık bir start-up’ın nasıl bu kriz durumuna düştüğüne zaman çizelgesi üzerinde göz atalım:
Ağustos 2013: 16 Ağustos’ta bir grup Uber sürücüsü ‘çalışan’ yerine ‘bağımsız taraflar’ olarak yanlış sınıflandırıldıklarına dair dava açtılar. Bu Uber sürücülerinin resmi çalışanlar olmadığı anlamına geliyordu. Sürücülerin mil üzerinden alınan ücret ve masraflarının karşılanması gibi talepleri vardı. Dava üç sene sürdü. 2016’da Uber 100 milyon dolarlık bir anlaşma teklif etti ancak mahkeme bunu onaylamadı. Dava en az bu yılın sonuna kadar sürecek gibi görünüyor.
Aralık 2013: Yılbaşı arifesinde bir Uber sürücüsü aracını San Francisco’da karşıdan karşıya geçen bir ailenin üzerine sürdü. 6 yaşında bir kız çocuğu ölürken, annesi ve abisi de ciddi şekilde yaralandı. Kızın ailesi Uber’e dava açtı ancak dev şirket karşılık verdi. Uber’in savunmasına göre; o anda sürücü şirket sigortasına dahil değildi çünkü sürücüde Uber uygulaması açıktı ve müşteri için bekliyordu. Arabada müşteri yoktu ve ödeme alınmamıştı yani teknik olarak sürücü o anda Uber için çalışmıyordu.
Bu olay, Uber gibi araç hizmeti sunan büyük şirketlerin bu tarz hasarlarda nasıl sorumlu tutulacağına dair akıllarda birçok soru işareti oluşturdu. Sonuç olarak, Uber sigorta politikasını gözden geçirmek ve güçlendirmek adına ciddi bir baskı altında kaldı.
Ocak 2014: Valleywag ve Techcrunch, New York kökenli Uber çalışanlarının Gett ve Lyft gibi rakip firmalardan sırf sonradan iptal etmek ve operasyonu sıkıntıya sokmak için sürücü çağrıları aldıklarını doğruladı.
Şubat 2014: Uber güçlendikçe CEO Travis Kalanick daha çok ön plana çıkmaya başladı. Şubat 2014’te GQ dergisinde yayınlanan röportajda, röportajı yapan kişi Uber’in şirket olarak çok başarılı olduğunu söyledi ve Kalanick’in bu başarıyı ilişkilerine taşımasını önerdi. Kalanick oldukça cinsiyetçi bir söylemle cevap verdi. Bu söylem, Kalanick’in bazen kadınlarla olan ilişkilerinde sorunlar yaşadığına işaret olarak algılandı.
Haziran 2014: London, Berlin, Paris, ve Madrid’de büyük ölçekli taksi sürücüsü toplulukları atağa geçti. Dünya çapında bir protesto hareketi başladı. Bundan bir yıl sonra, Haziran 2015’te Paris’te taksi şoförleri Uber’e olan tepkilerini araç lastiklerini yakarak ve araçları ters çevirerek gösterdiler.
Temmuz 2014: Sürücü talebi fazla olduğunda fiyatların aşırı bir şekilde artması sonucunda Uber, bu dinamiği kullanım şekli ve fiyat dalgalanması yönünden birçok eleştiriyle karşı karşıya kaldı. Kullanıcılar özellikle Sandy Kasırgası gibi acil durumlarda yaşanan fiyat dalgalanmasını eleştirdiler. Temmuz 2014’te Uber sonunda bu soruna bir çözüm getirdi ve New York başsavcısına kriz durumlarında araç çağırma ücretlerine bir limit getireceğine dair söz verdi.
Ağustos 2014: The Verge, Uber’in SLOG Operasyonu adını verdiği, Lyft’in sürücülerini tabir yerindeyse ayartmak ve onları istihbarat olarak kullanmak üzerine kurulu gizli bir projesi olduğunu açığa çıkardı.
Ekim 2014: Forbes’un raporuna göre Uber’in ‘Tanrı’nın Gözü’ ve ‘Ürkütücü Takipçi’ adında kullanıcıların yerlerini tespit edip onları takip ettiği bir GPS hilesi vardı. Ortaya çıkan bu durum halktan tepki çekti ancak Uber henüz bir cevap vermedi. Daha sonra, Kasım ayında, BuzzFeed haber muhabirlerinden biri şirketin genel müdürüyle toplantıya giderken takip edildiğini dile getirdi. New York başsavcısı tarafından yürütülen bir soruşturmadan sonra Uber 20 bin dolar para cezası ödemeyi kabul etti.
Kasım 2014: Uber’in kıdemli başkan yardımcısı, dışarıya kapalı bir yemekte muhalif araştırmacılar ve gazetecilerden oluşan, milyon dolarlık bir bütçe ile eleştirmenlerin özel hayatlarını kurcalayacak bir takım kurmayı teklif etti. BuzzFeed’in baş editörü Ben Smith bu olayı rapor etti. Uber’in şirket hakkında olumsuz şeyler yazan gazetecileri, düzenli ve temkinli bir şekilde hedef aldığına dair yıllarca süren suçlamalar doğrulanmış oldu.
Aralık 2014: Hindistan’ın Delhi bölgesinde bir Uber sürücüsünün yolcu bir kadına tecavüz ettiği iddialarından sonra bu bölgede Uber yasaklandı. Bu durum Uber sürücülerinin geçmişlerinin yeterince araştırılıp araştırılmadığına dair soru işaretlerini arttırdı.
Mayıs 2015: Uber, Carnegie Mellon Üniversitesi’nden bir düzine bilim insanını sürücüsüz araç servisi çalışmalarını hızlandırmak için işe alarak dünyanın en bilinen robot enstitülerinden birini zor durumda bıraktı.
Şubat 2016: Uber sürücülerinden biri Kalamazoo, Michigan’da kurşun yağmuruyla altı kişiyi öldürmekle suçlandı. Akıllara yine Uber sürücülerinin geçmişlerinin yeterince araştırılmaması sorunu geldi.
Haziran 2016: BuzzFeed’in yayınladığı bir raporla Uber sürücülerinin ne kadar kazandığına dair merak uyandı. Rapora göre sürücüler, perakende sektöründe çalışan birinin saatte aldığı ücretten çok az daha fazla kazanıyorlardı.
2017’de krizler git gide arttı, olaylar birbiri ardına gelişti. Onlara da gün gün göz atalım:
29 Ocak 2017: New York JFK Havaalanı’nda taksiciler Donald Trump’ın göç yasağı politikasını protesto ederken Uber bundan kazanç sağlamaya çalıştı. Bunun üstüne ünlüler de dahil olmak üzere Uber kullanıcıları bu duruma karşı çıktı ve sosyal medyada #DeleteUber (Uber’i silin) hashtag’i hızla yayıldı. Yine Ocak ayında Uber, sürücüleri potansiyel kazançlar hakkında yanılttığına dair Federal Ticaret Komisyonu’ndan gelen bir şikayet üzerine Amerika Birleşik Devletleri’ne 20 milyon dolar ödemeyi kabul etti.
19 Şubat: Uber’in eski mühendislerinden Susan Fowler, yayınladığı bir blog yazısında Uber’i kadın düşmanı bir kurum kültürüne sahip olmakla suçladı. Birkaç gün sonra Google’ın yan ürünü olan otonom sürüş sistemi Waymo, Uber’in Waymo’nun ticari sırlarını çalarak kendi sürüş programını geliştirdiğine dair bir dava açtı.
20 Şubat: Uber, eski Amerika başsavcısı Eric Holder’ı, Uber kültürü üzerine bağımsız bir değerlendirme yapması için ücreti olarak görevlendirdi.
28 Şubat: Üst düzey yönetici Amit Singhal, daha önce çalıştığı Google’ın kendisine yönelttiği cinsel taciz iddialarını açıklayamadığı için Uber’den ayrıldı.
1 Mart: Bloomberg, Kalanick’in bir Uber sürücüsüne küfür ettiği utanç verici kaydı yayınladı.
3 Mart: The New York Times’ın haberine göre; Uber’de uygulamadan veri toplamada kullanılan Greyball adında bir aygıt var. Bu aygıt güvenlik güçleri dahil olmak üzere belirli kişilerin Uber kullanmasını engelliyor.
24 Mart: The Information’ın haberine göre içlerinde Kalanick’in de bulunduğu beş Uber çalışanı, 3 yıl önce Güney Kore’de eskort servisi sunmasıyla bilinen bir karaoke bara gitti. Çalışanlardan bir kadın insan kaynaklarına bu konuda şikayette bulundu.
6 Haziran: Perkins Coie isimli hukuk firması, 2012’ye bir geri dönüş yaparak 215 çalışanın şikayet soruşturmasını tamamladı. Soruşturma sonucu olarak 20 çalışan işten çıkartıldı.
7 Haziran: 2014’te Hindistan’da gerçekleşen tecavüz olayındaki kurbanın özel medikal kayıtlarını illegal bir şekilde ele geçirip Kalanick ve Emil Michael’e gösterdiği için yöneticilerden birinin işine son verildi. Kayıtları ele geçirilen kişi Uber’i dava etti.
12 Haziran: Emil Michael Uber’den ayrılmayı kabul etti.
13–14 Haziran: Eric Holder’ın raporu çıktı. Raporda Kalanick’in yetkilerini kısıtlama, bağımsız bir başkan atama ve bir denetleme kurulu oluşturmak gibi öneriler yer alıyordu. Bir gün sonra, Kalanick süresiz izne ayrılmayı kabul etti. Uber’in yönetim kurulu üyesi David Bonderman, tüm şirkete açık bir toplantıda kadınlarla ilgili hoş olmayan bir espri yaptıktan sonra istifa etti.
20 Haziran: Uber şirketin zor durumda olan itibarını iyileştirmek için öncelikle müşterilerin sürücülere bahşiş verebileceği sözünün verildiği ‘180 Günlük Değişim’ adlı bir PR kampanyası başlattı.
21 Haziran: Benchmark, First Round Capital, Menlo Ventures, and Lowercase Capital, Fidelity Investments’ın aralarında bulunduğu 5 büyük yatırımcının baskısına dayanamayan Travis Kalanick CEO görevinden istifa etti.
Önümüzdeki günlerde Uber’in yönünü belirleyecek hamleleri yakından takip etmek gerekir.
Okuduğunuz bu yazı, 21 Haziran 2017 tarihli Wired makalesinin çevirisinden faydalanılarak yazılmıştır.
